grade

Oudste Nederlandstalige tekst over Hakendover

Studente Timmerman werkt sinds vorig jaar aan haar bachelorscriptie (haar eindwerk). Zij bestudeert en analyseert daarvoor een fragment uit het middeleeuwse handschrift "De Dikzak" dat dateert uit de eerste helft van de 15e eeuw. Deze tekst in het middelnederlands stamt daarmee uit dezelfde periode als het retabel en de oudst bewaarde Latijnse tekst over de legende die werd opgesteld door de leden van de kerkfabriek in 1432. Blijkbaar was de tekst over Hakendover reeds lang bekend aan de universiteit van Leiden, maar jammer genoeg kwam niemand uit Hakendover dit eerder te weten.

Plaatsnamen

In de tekst duiken veel plaatsnamen op zoals Bosscellen (= de hoeve Bosschellen), Thienen, Sint Moers (Sint-Maurus, OLV-ten-Steenkapel in Grimde) en de kapel van Bethaniën (?). Bijzonder is dat de naam Hakendover reeds als "Hakendover" in de bron vermeld wordt in tegenstelling tot andere vermeldingen in oorkonden en akten uit die periode. In die tijd schreef men in zijn eigen "taal" of "dialect". We kunnen daaruit leren dat de schrijver van de tekst niet uit Hakendover zelf afkomstig was zoals hij/zij ook zelf vermeldt: "... alsoe ic eenen eersammen persoen heb hoeren vertrecken, die ynt dorp van Hakendover veel jaren woenechachtijg hadde gheweest. Want hijt sinen ouders dicke hadde hoeren vertrecken ende ..." . (vertaling: [de legende] zoals ik een eerzaam persoon heb horen vertellen die jarenlang in Hakendover gewoond heeft. Hij had zijn ouder dikwijls horen vertellen...).

Eindconclusie Timmerman

In de thesis vergelijkt Timmerman de legende uit de "Dikzak" met die van de bekendste versie en het verhaal zoals het wordt verbeeld in het retabel.


"In mijn onderzoek heb ik zoveel mogelijk gegevens verzameld, om te kunnen bepalen wat de positie is van de stichtingslegende in De Dikzak, ten opzichte van de andere bekende bronnen: de brief aan de paus, zoals die in 1432 is geschreven, en het Drie-Maagdenretabel, zoals dat in de kerk van de Goddelijke Zaligmaker in Hakendover is te vinden. Allereerst heb ik samenvattingen gegeven van de drie vertellingen. Vervolgens heb ik de verschillen en overeenkomsten van de verhalen geïnventariseerd. Ten slotte heb ik deze gegevens geanalyseerd en geïnterpreteerd aan de hand van de mij bekende geschiedkundige en topografische perspectieven.
Het is evident dat de stichtingslegende zich in de omgeving van Hakendover en Tienen afspeelt. Niet alleen is de legende daar zeer bekend, maar ook vormt het verhaal een belangrijke basis voor de plaatselijke bedevaartscultus. Bovendien bestaan belangrijke topografische elementen uit het verhaal nog steeds; de kapel en het leprozenhuis die in De Dikzak worden genoemd zijn nog steeds (iets buiten Hakendover) te vinden. Ook bestaan de genoemde hoeve Bosscelen en een gedeelte van het Bethaniënklooster nog steeds. De situering van de stichtingslegende staat daarmee onherroepelijk vast.
Uit de vergelijking van de drie bronnen is gebleken, dat het verhaal zoals dat in De Dikzak wordt verteld, de meeste verwantschap vertoont met de vertelling van het retabel. Het grote aantal afwijkingen in de brief aan de paus impliceert dat de schrijvers de overgeleverde legende op diverse plaatsen hebben verrijkt, om daarmee een positieve ontvangst binnen het Vaticaan te stimuleren. Verder mag er, gezien de gevonden verschillen tussen de drie bronnen, met recht van meerdere versies van het verhaal worden gesproken. Natuurlijk zal de legende grotendeels mondeling zijn overgeleverd; het is dan ook niet verwonderlijk dat er meerdere versies van het verhaal in omloop zijn. Daarnaast is het plausibel dat er, in ieder geval ten tijde van de vervaardiging van deze drie bronnen, meer geschreven versies van de legende (hebben) bestaan, dan ons nu bekend is. Deze studie geeft dan ook reden tot nader onderzoek van zowel de stichtingslegende, als de optekening daarvan in De Dikzak."

De geschiedenis van het dorp...

Unsplashed background img 2

Facebook